Kompleksowy przegląd praw i obowiązków pracodawcy w świetle przepisów prawa pracy

W kontekście relacji pomiędzy podmiotem zatrudniającym a pracownikiem, ustawodawca nakłada na obie strony określone zobowiązania. Podczas gdy pracownik obowiązany jest do sumiennego wykonywania powierzonych zadań, pracodawca musi zapewnić odpowiednie środowisko pracy oraz przestrzegać szeregu regulacji określających jego prawa i obowiązki względem zatrudnionego personelu. Niniejszy artykuł stanowi kompleksowy przegląd tych zagadnień, uwzględniający najnowsze zmiany w przepisach prawa pracy.

Podstawowe zobowiązania pracodawcy

Kodeks pracy nakłada na podmioty zatrudniające szereg fundamentalnych obowiązków, do których należą między innymi:

• Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania obowiązków służbowych, zgodnych z obowiązującymi normami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisami przeciwpożarowymi. Zobowiązanie to obejmuje również systematyczne szkolenie personelu w zakresie przestrzegania tych regulacji.

• Terminowe i prawidłowe wypłacanie wynagrodzeń oraz innych należnych świadczeń pieniężnych.

• Przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu, niezależnie od podstawy tej dyskryminacji.

• Organizacja pracy w sposób umożliwiający pełne wykorzystanie czasu i kwalifikacji pracowników, przy jednoczesnym ograniczaniu uciążliwości związanych z wykonywaniem obowiązków służbowych, zwłaszcza w przypadku prac monotonnych lub wymagających utrzymywania stałego tempa.

• Ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz stwarzanie odpowiednich warunków dla osób rozpoczynających karierę po ukończeniu edukacji.

• Prowadzenie i przechowywanie dokumentacji pracowniczej, obejmującej akta osobowe, płacowe oraz związane z przebiegiem zatrudnienia.

• Stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz efektów ich pracy.

Obowiązki informacyjne

Niezależnie od powyższych zobowiązań, na pracodawcy spoczywa także obowiązek informowania pracowników o szeregu kwestii związanych z warunkami zatrudnienia. Obejmuje to między innymi:

• Zakres obowiązków oraz sposób wykonywania pracy na danym stanowisku dla osób rozpoczynających zatrudnienie.

• Podstawowe uprawnienia przysługujące pracownikom.

• Warunki zatrudnienia oraz wszelkie zmiany w tym zakresie.

• Możliwość pracy w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu, awansów oraz informacje o wolnych stanowiskach.

• Dostęp do treści przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu.

Ponadto, pracodawca zobligowany jest do udzielenia pisemnej odpowiedzi na wniosek pracownika o zmianę rodzaju umowy na czas nieokreślony lub o bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy w terminie miesiąca od złożenia takiego wniosku.

Prawa pracodawcy związane z organizacją pracy

Z drugiej strony, przepisy prawa pracy przyznają podmiotom zatrudniającym szereg uprawnień, umożliwiających efektywną organizację procesu pracy. Należą do nich między innymi:

Kierowanie procesem pracy

• Prawo do kierowania procesem pracy pracownika i rozliczania go z efektów powierzonych zadań.

• Egzekwowanie od pracownika sumiennego i starannego wykonywania obowiązków służbowych oraz realizacji poleceń pracodawcy, o ile nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.

• Egzekwowanie od pracownika przestrzegania ustalonego czasu pracy, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony mienia pracodawcy oraz zachowania w tajemnicy informacji mogących narazić go na szkodę.

Organizacja czasu pracy

• Powierzanie pracownikowi, na czas przestoju leżącego po stronie pracodawcy, innej odpowiedniej pracy, za którą przysługuje wynagrodzenie.

• Polecenie wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych w przypadku szczególnych potrzeb pracodawcy lub konieczności prowadzenia akcji ratowniczej.

• Zobowiązanie pracownika do pozostawania w gotowości do pracy poza normalnymi godzinami (dyżur).

• Rekompensowanie pracy nadliczbowej czasem wolnym.

Nadzór nad pracą

• Wprowadzenie nadzoru nad terenem zakładu pracy lub terenem wokół zakładu (monitoring), jeśli jest to niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa pracowników, ochrony mienia lub kontroli produkcji.

• Kontrola służbowej poczty elektronicznej pracownika (monitoring poczty elektronicznej) w celu zapewnienia efektywnego wykorzystania czasu pracy, po uprzednim poinformowaniu pracownika o zakresie i sposobie monitoringu.

Dyscyplinowanie i nagradzanie pracowników

Kodeks pracy umożliwia pracodawcy stosowanie wobec pracowników zarówno kar porządkowych, jak i nagród oraz wyróżnień. W zakresie dyscyplinowania personelu, podmiot zatrudniający może:

• Nakładać na pracowników kary upomnienia lub nagany za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku pracy, przepisów BHP, przepisów przeciwpożarowych oraz zasad potwierdzania przybycia i obecności w pracy.

• Nakładać kary pieniężne, samodzielnie lub łącznie z karami upomnienia lub nagany, za naruszenia przepisów BHP, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Z drugiej strony, pracodawca może przyznawać nagrody pieniężne, rzeczowe, pochwały lub dyplomy pracownikom wzorowo wypełniającym swoje obowiązki, wykazującym inicjatywę i przyczyniającym się do podniesienia wydajności oraz jakości pracy.

Urlopy pracownicze

W zakresie urlopów wypoczynkowych, pracodawca dysponuje następującymi uprawnieniami:

• Odwołanie pracownika z urlopu w nieprzewidzianych okolicznościach.

• Przesunięcie terminu urlopu, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.

• Udzielenie pracownikowi, na jego pisemny wniosek, urlopu bezpłatnego, w tym w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy.

Zarządzanie wynagrodzeniami i świadczeniami

Podmiot zatrudniający posiada szereg uprawnień związanych z zarządzaniem wynagrodzeniami i innymi świadczeniami pracowniczymi:

• Ustalanie warunków pracy i płacy, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie za pracę w pełnym wymiarze czasu nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie określone w przepisach prawa.

• Dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia pracownika w celu egzekwowania kar pieniężnych, świadczeń alimentacyjnych, należności na podstawie tytułów wykonawczych oraz zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi.

• Przyznawanie dodatkowych świadczeń pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe, takich jak pokrycie opłat za kształcenie, przejazdy, podręczniki lub zakwaterowanie.

• Udzielanie urlopu bezpłatnego lub zwolnienie z części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia dla pracowników podnoszących kwalifikacje bez inicjatywy lub zgody pracodawcy.

Odpowiedzialność pracownika za szkody

Kodeks pracy przyznaje pracodawcy prawo do dochodzenia od pracownika naprawienia szkody, którą poniósł wskutek niewykonania lub naruszenia przez pracownika obowiązków służbowych. Wysokość odszkodowania odpowiada rzeczywistej stracie poniesionej przez pracodawcę, ograniczonej do równowartości trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika.

Dodatkowe uprawnienia pracodawcy

Poza uprawnieniami wymienionymi powyżej, przepisy prawa pracy przyznają pracodawcom szereg innych uprawnień, takich jak:

• Polecenie pracownikowi wykonywania pracy zdalnej w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii lub w przypadku braku możliwości zapewnienia bezpiecznych warunków pracy w dotychczasowym miejscu z powodu siły wyższej.

• Wprowadzenie prewencyjnej kontroli trzeźwości pracowników w celu ochrony życia, zdrowia lub mienia.

• Powierzenie pracownikom innej pracy w przypadku wystąpienia przestoju.

• Kontrola wykonywania pracy przez telepracowników.

• Egzekwowanie realizacji poleceń służbowych.

Ponadto, pracodawcy mogą wnioskować o przyznanie stałego lub tymczasowego zezwolenia na odstępstwa od obowiązujących norm i standardów bezpieczeństwa i higieny pracy, pod warunkiem zapewnienia równoważnego poziomu ochrony pracowników.

Ochrona przed dyskryminacją i mobbingiem

Warto podkreślić, że pracodawca nie ma prawa dyskryminować lub zwalniać pracowników w związku ze złożeniem przez nich skargi lub wszczęciem postępowania w ramach przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto, na podmiocie zatrudniającym spoczywa obowiązek przeciwdziałania mobbingowi w miejscu pracy.

Wsparcie finansowe dla inwestycji w BHP

W niektórych przypadkach pracodawcy mogą ubiegać się o refundację do 75% kosztów inwestycji mających na celu ograniczenie zagrożeń w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy wskazanych przez odpowiednie organy. Dotyczy to jednak wyłącznie podmiotów sektora publicznego, z wyłączeniem agencji stanowych i organów powołanych przez władze stanowe.

Podsumowanie

Reasumując, przepisy prawa pracy nakładają na pracodawców szereg obowiązków, mających na celu zapewnienie pracownikom bezpiecznych i godnych warunków pracy, przy jednoczesnym przyznaniu podmiotom zatrudniającym odpowiednich uprawnień do efektywnej organizacji procesu pracy. Znajomość tych regulacji jest kluczowa zarówno dla pracodawców, jak i pracowników, umożliwiając budowanie konstruktywnych relacji opartych na wzajemnym poszanowaniu praw i obowiązków obu stron.